ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 5، مرداد 1401 ، شماره پی در پی 75

بررسی سبک شناسی نسخۀ خطی «مجلس آرای محمد محسن شیرازی»

صفحه (139 - 154)
نصراله سلامی ، محمدهادی خالق زاده (نویسنده مسئول)، محمدرضا معصومی
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1400

چکیده

زمینه و هدف: نسخۀ مجلس آرا از متون تعلیمی از نوع اخلاقی-روایی قرن یازدهم هجری است که محمّد محسن شیرازی در چهل حدیث و مجلس به رشتۀ تحریر درآورده است. هدف این پژوهش بیان ویژگیهای شاخص سبکی این اثر است.

روش مطالعه: پژوهش حاضر مطالعه ای نظری است و شیوۀ گردآوری اطلاعات آن اسنادی (کتابخانه ای) است.

یافته ها: مقوله هایی چون کاربرد واژه ها، عبارات، احادیث به زبان عربی، کاربرد صورت کهن افعال استمراری، استفاده از افعال پیشوندی، حذف فعل به قرینۀ لفظی، استفاده از فعل جمع برای فاعل مفرد، بکار گرفتن افعال دعایی، بهره گیری از صنایع بدیعی لفظی و معنوی از جمله سجع، جناس، تشبیه، استعاره، تلمیح و... از شاخصه های مهم زبانی و ادبی اثر میباشد. از نظر سطح فکری به مباحث اخلاقی از جمله پند، موعظه و ارشاد با استناد به آیات و احادیث از پیامبر (ص) و ائمۀ معصومین (ع) و اشعار شعرای بزرگ پرداخته است.

نتیجه گیری: مجلس آرا اثری است منثور آمیخته به نظم و دارای نثری ساده و روان و درعینحال دارای واژه های متقن و ترکیبهای منسجم و مستحکم و متضمن مضمونهای لطیف و بلند است و به سخن استادان برجستۀ قرون گذشته نزدیک است. گویا در این مورد روش سعدی در گلستان در مؤلف اثر تأثیر داشته است که بسامد آرایه های ادبی از جمله سجع، جناس و استعاره در آن بیشتر میباشد.

کلمات کلیدی
مجلس آرا , محمد محسن شیرازی , نسخۀ خطی , ویژگیهای سبکی

• آشنایی با علوم اسلامی (کلام، عرفان و حکمت عملی). مطهری، مرتضی (1384) قم: صدرا.
• اربعین‌نگاری در عرفان و ادب فارسی و نسخۀ کهن در شرح چهل حدیث، نزهت، بهمن. (1394) نامۀ فرهنگستان، (2) 15، صص 84-116.
• الذریعه الی تصانیف الشیعه، آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن. (1255ق) ج20، نجف: مطبعه الغری.
• انواع نثر فارسی، رستگار فسایی، منصور. (1380) تهران: سمت.
• سبک‌شناسی نثرهای صوفیانه، غلامرضایی، محمد. (1389) تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
• فارسنامۀ ناصری، حسینی فسایی، حاج میرزا حسن. (1392) ج2، تهران: امیرکبیر.
• فهرست دستنوشته های ایران (دنا) درایتی، مصطفی. (1389) ج12، تهران: مرکز اسناد مجلس.
• فهرستگان نسخه های خطی ایران (فنخا). (1391) ج28، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
• کلیات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس. (1381) چهارم، تهران: فردوس.
• مجلس‌آرا، شیرازی، محمدمحسن. (بی‌تا)، نسخۀ خطی شمارۀ 3652، کتابخانه دانشگاه تهران.
• مجلس‌آرا، شیرازی، محمدمحسن. (1204ق) نسخۀ خطی شمارۀ 2514،کتابخانه دانشگاه تهران.
• مجلس‌آرا، شیرازی، محمد محسن. (1257ق) نسخۀ خطی شمارۀ 261، کتابخانه مسجد اعظم قم.
• مجلس‌آرا، شیرازی، محمد محسن. (1260ق) نسخۀ خطی شمارۀ 17381، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
• مرجع‌شناسی و روش تحقیق در ادبیات فارسی، ستوده، غلامرضا. (1374) چاپ چهارم، قم: مهر.
• کلیات علوم اسلامی (کلام، عرفان و حکمت عملی)، مطهری، مرتضی. (1384) قم: صدرا.